Czeskie badanie opublikowane pod koniec marca przez Uniwersytet Cambridge dostarcza konkretne dane liczbowe – koszty, ale przede wszystkim zyski, które Czechy mogłyby osiągnąć dzięki legalizacji marihuany na użytek rekreacyjny.
Wstęp
Celem stworzonego przez czeskich autorów badania były analizy kosztów i korzyści wynikających z legalizacji i regulacji rynku marihuany do użytku osobistego w Republice Czeskiej. Analiza opiera się również na alternatywnych scenariuszach zaczerpniętych z doświadczeń wybranych stanów USA, Kanady oraz Urugwaju, i uwzględnia:
- wpływ legalizacji na dochody z podatków
- koszty egzekwowania prawa
- koszty leczenia i działań redukcji szkód
- wartość wskaźnika Quality-Adjusted Life Years (QALY), czyli wskaźnik opracowany w celu oceny opłacalności różnych form terapii oparty na długości i jakości życia.
Społeczny wymiar problemu
Polityka wobec marihuany jest przedmiotem szerokiej debaty publicznej przede wszystkim w krajach, gdzie konsumpcja tej substancji pozostaje powszechna mimo jej nielegalnego statusu, czego przykładem może być chociażby Polska. Doświadczenia z państw, które zdecydowały się na legalizację i regulację rynku konopi indyjskich – takich jak USA, Kanada czy Urugwaj – pokazują, że alternatywne modele polityki mogą przynosić istotne korzyści społeczne i fiskalne ograniczając przy tym szkody zdrowotne i społeczne wynikające z nielegalnej produkcji i dystrybucji. Z drugiej strony, represyjne podejście prowadzić może do poważnych konsekwencji, takich jak nadmierne obciążenie systemu wymiaru sprawiedliwości, ograniczenie dostępu do leczenia oraz marginalizacja użytkowników marihuany.
Sytuacja w Czechach
Republika Czeska cechuje się relatywnie wysokim poziomem konsumpcji marihuany wśród młodych dorosłych – według badań z 2019, aż 16,6% osób w wieku 15–34 lat deklarowało jej użycie w ciągu roku poprzedniego. Obowiązująca polityka, mimo częściowej dekryminalizacji, nadal klasyfikuje posiadanie większych ilości marihuany i jej dystrybucję jako przestępstwa. Czeska policja prowadzi co roku około 2000 postępowań związanych z marihuaną, natomiast w 2019 ponad 11% wszystkich osadzonych w więzieniach na terenie Czech odbywała tam kary za przestępstwa związane z substancjami kontrolowanymi, z czego niemal połowa dotyczyła marihuany.
W odpowiedzi na te wyzwania, czeska grupa ekspercka opracowała model regulacyjny obejmujący trzy legalne kanały pozyskania marihuany:
- uprawa domowa
- kluby konopne
- rynek komercyjny
System przewiduje utworzenie specjalnego Urzędu ds. konopi, odpowiedzialnego za wydawanie i kontrolę licencji oraz rejestrację konsumentów. Unikalnym dla Czech elementem proponowanego modelu jest bezpośrednie powiązanie systemu rejestracji z usługami prewencji, leczenia i redukcji szkód, co czyni go rozwiązaniem wyróżniającym się na tle ogólnoświatowym.
Analiza
Badanie opiera się na metodzie analizy kosztów i korzyści (Cost-benefit analysis), której celem jest oszacowanie efektów społecznych potencjalnej legalizacji marihuany do użytku osobistego w Czechach. Uwzględnia ono trzy główne obszary obrotu:
- oszczędności wynikające z redukcji kosztów egzekwowania prawa
- wpływy budżetowe z tytułu podatku VAT i akcyzy
- koszty społeczne i zdrowotne związane z ewentualnym wzrostem liczby osób z zaburzeniami używania konopi.
Dane bazowe pochodzą z roku 2019 i zostały uzupełnione o parametry z państw, które wdrożyły legalizację (Kanada, Urugwaj, wybrane stany USA). Przyjęto różne scenariusze zmian cen, wielkości rynku oraz udziału legalnej sprzedaży, natomiast podatek akcyzowy w modelu ustawiono tak, by zachować dotychczasową cenę detaliczną marihuany i przechwycić korzyści ekonomiczne do budżetu państwa.
Wyniki
Przede wszystkim, legalizacja i regulacja marihuany w Czechach mogłaby przynieść znaczące oszczędności w obszarze egzekwowania prawa. W 2019 roku całkowite (bezpośrednie i pośrednie) koszty związane z przestępstwami i wykroczeniami dotyczącymi marihuany wyniosły 34,5 mln euro. W zależności od scenariusza udziału legalnego rynku, koszty mogłyby zostać zniwelowane do zera, lub – w tym bardziej pesymistycznym – nie zostać zniwelowane wcale.
Szacowane wpływy podatkowe zależą od przyjętego rozmiaru rynku i zakresu legalnej sprzedaży. W wariancie ostrożnym (20,9 ton rocznie) wpływy mogłyby wynieść od 5,8 mln do 94,4 mln euro, natomiast w wariancie optymistycznym (48,2 ton) – od 13,3 mln do nawet 217,8 mln euro rocznie.
Z drugiej strony, potencjalny wzrost liczby osób z zaburzeniami używania marihuany może generować dodatkowe koszty zdrowotne rzędu 0,8–29,8 mln euro, a rozbudowa systemu leczenia i redukcji szkód wiązałaby się z wydatkami publicznymi na poziomie 3,7–17 mln euro.
Finansowe podsumowanie wyników
Finansowe podsumowanie zawiera obliczenia na podstawie danych prezentowanych w badaniu – nie są one częścią oryginalnej analizy. Wnioski autorów przedstawione są w dalszej części tekstu.
Podsumowanie (najbardziej pesymistyczny wariant na podstawie danych):
+ 0 (oszczędności związane z egzekwowaniem prawa)
+ 5,8 miliona euro (wpływy podatkowe)
– 29,8 miliona euro (dodatkowe koszty zdrowotne)
– 17 milionów euro (rozbudowa systemu leczenia)
Najbardziej pesymistyczny wariant na podstawie danych ujętych w badaniu zakłada straty na poziomie 41 milionów euro rocznie.
Podsumowanie (najbardziej optymistyczny wariant na podstawie danych):
+ 34,5 miliona euro (oszczędności związane z egzekwowaniem prawa)
+ 217,8 miliona euro (wpływy podatkowe)
– 0,8 miliona euro (dodatkowe koszty zdrowotne)
– 3,7 milionów euro (rozbudowa systemu leczenia)
Najbardziej optymistyczny wariant na podstawie danych ujętych w badaniu zakłada zysk na poziomie 247,8 miliona euro rocznie.
Podsumowanie (średnie wartości na podstawie danych):
+ 17,25 miliona euro (oszczędności związane z egzekwowaniem prawa)
+ 111,8 miliona euro (wpływy podatkowe)
– 15,3 miliona euro (dodatkowe koszty zdrowotne)
– 10,35 miliona euro (rozbudowa systemu leczenia)
Uśredniony wariant na podstawie danych ujętych w badaniu zakłada zysk na poziomie 103,4 miliona euro rocznie.
Wnioski
Według autorów, we wszystkich realistycznych scenariuszach korzyści netto wynikające z legalizacji przekraczają koszty – w przedziale od 34,4 do 107,6 mln euro rocznie. Nawet w wariancie ostrożnym, opartym na modelu urugwajskim z niskim udziałem rynku legalnego, bilans społeczny pozostaje dodatni, natomiast w scenariuszu najbardziej optymistycznym, obejmującym legalny rynek i wysokie wpływy podatkowe, potencjalne korzyści mogą przewyższać koszty w skali 80:1.
Dodatkowo, jak zaznaczają autorzy, wyniki analizy należy interpretować w świetle jej ograniczeń: “Nie wszystkie potencjalne koszty i korzyści można wyrazić w wartościach pieniężnych – dotyczy to m.in. ochrony konsumenta, wpływu na zdrowie psychiczne czy aspektów sprawiedliwości społecznej. Istnieją też niepewności związane z dokładnym oszacowaniem wielkości rynku i udziału rynku legalnego. Część danych była niepełna lub niedostępna, co wymusiło stosowanie uproszczonych założeń.”
Pomimo tych ograniczeń, analiza dostarcza profesjonalnych i możliwych szacunków głównych efektów ekonomicznych i społecznych legalizacji marihuany, które mogą posłużyć jako podstawa do dalszej debaty politycznej i legislacyjnej w Czechach, ale nie tylko.